Obowiązek alimentacyjny

W potocznym rozumieniu instytucji alimentacji i alimentów kojarzymy je jedynie z obowiązkiem, który nakłada sąd na ojca, aby łożył on na utrzymanie i wychowanie dziecka pozostającego przy matce. Sądy co prawda coraz częściej orzekają pozostawienie dziecka przy ojcu, to jednak potocznie obowiązek alimentacji kojarzymy z powyższym. Rzadko kiedy zdajemy sobie sprawę z tego, że jest on uregulowany przepisami Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego i nie dotyczy on wyłącznie małoletnich dzieci. Komu przysługują alimenty i na jakich zasadach? Które przepisy regulują instytucję alimentacji?

Obowiązek alimentacyjny

Na kim jednak ciąży obowiązek alimentacyjny? Zgodnie z polskim modelem rodziny są to krewni spokrewnieni w linii prostej, tj. wstępni (rodzice, dziadkowie i pradziadkowie), a także zstępni, czyli dzieci, wnuki, itd. Przepisy prawa obowiązek alimentacji wiążą również z rodzeństwem, choć należy zaznaczyć, że nie wszyscy krewni są obciążeni obowiązkiem alimentacyjnym w takim samym stopniu i ustawa przewiduje pierwszeństwo pewnych członków rodziny nad innymi.

Dla dzieci

Zaczęliśmy już od wspomnienia obowiązku alimentacyjnego wobec dzieci, którym obciążani są ich rodzice. To właśnie w tym przypadku mamy najszerszy obowiązek alimentacyjny związany z postrzeganą przez ustawodawcę koniecznością zapewniania odpowiednich warunków materialnych do życia osobom najmłodszym, które dopiero rozpoczynają swoje życie (wyraz tego możemy znaleźć także w uregulowaniu dotyczącym rozwodów, gdzie sąd z urzędu podejmuje decyzje mające na celu przede wszystkim dobro dziecka, a nie rozwodzących się małżonków). Alimenty dla dzieci orzekane są w momencie, gdy dziecko nie jest w stanie się samodzielnie utrzymać – do momentu osiągnięcia pełnoletności, bądź do 26 roku życia (gdy ciągle się uczą). Warto jednak zważyć na wyjątek, którym jest brak obowiązku alimentacyjnego, gdy majątek dziecka zapewnia takie dochody, które wystarczają w zupełności na pokrycie kosztów jego utrzymania oraz wychowania.

Inne obowiązki alimentacyjne

Wspomnieliśmy już, że obowiązek alimentacyjny nie ciąży jedynie na rodzicach, w stosunku do swoich dzieci. Wykazanie niedostatku powoduje, że alimenty przysługiwać będą również rodzicom, dziadkom, wnukom, czy rodzeństwu. Alimentów w takiej sytuacji można żądać od dzieci, wnuków, a następnie od dalszych zstępnych. Dopiero w przypadku braku zstępnych można domagać się alimentów od wstępnych (rodziców, dziadków). Ostatnią grupą alimentacyjną jest rodzeństwo.

Czym jednak jest niedostatek? Jest to sytuacja, w której nie posiada się wystarczających środków do samodzielnego utrzymania, jeżeli tylko alimenty mogą je zapewnić.
Alimenty przysługują również matce pozamałżeńskiego dziecka w wysokości kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu (od ojca dziecka i to niezależnie od tego, czy znajduje się ona w niedostatku – ustawodawca uznał, że musi mieć ona zabezpieczone potrzeby i ojciec dziecka już na tym etapie powinien partycypować we wszystkich kosztach). Inne rozwinięcia obowiązku alimentacyjnego znajdziemy w dalszych uregulowaniach Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego – alimenty pojawiają się również w przypadku niedostatku po rozwodzie z wyłącznej winy drugiego małżonka, przy osobie przysposobionej (gdyż tutaj mamy do czynienia z „pełnym” wejściem w rodzinę), czy nawet, jeżeli odpowiadać będzie to zasadom współżycia społecznego – od pasierba dla ojczyma lub macochy, bądź odwrotnie.

Zwłaszcza ostatnia sytuacja może budzić sporo wątpliwości, gdyż zwrot zasady współżycia społecznego jest klauzulą niedookreśloną, która wypełnia się treścią dopiero przez jej stosowanie w praktyce.

Warto pamiętać, że płacąc określone sumy np. na dziecko bez wyroku sądowego, warto dokładnie określać na co są to pieniądze i dokumentować ich zapłaty, aby później nie było nieprzyjemnych niespodzianek…